Shadow banking – definicja
Czym jest shadow banking? Tłumacząc termin na język polski, możemy mówić o bankowości cienia, co raczej przywołuje negatywne skojarzenia. Takie pejoratywne postrzeganie shadow banking, znajduje tylko częściowe pokrycie w rzeczywistości. Bankowość cienia to najogólniej rzecz biorąc wszelkie praktyki finansowe funkcjonujące poza oficjalnym systemem bankowym. Shadow banking można też nazwać bankowością równoległą lub alternatywną, co łagodzi wydźwięk pojęcia. Zjawisko bankowości cienia wini się za wybuch światowego kryzysu finansowego w 2008 roku. Jednak intelektualne zaplecze grupy G-20, czyli Financial Stability Board (FSB) jest dalekie od wrzucania wszystkich firm z sektora shadow banking do jednego worka i przylepianie im negatywnych łatek. Dynamiczny wzrost sektora bankowości równoległej świadczy też o tym, że rynek potrzebuje systemu funkcjonującego poza oficjalnym nadzorem bankowym. Według Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ESRB) aktywa sektora shadow banking w UE w 2015 roku wzrosły do 37 bilionów euro, co stanowi 36% całości aktywów europejskiego rynku finansowego.
Co to jest system bankowy?
Shadow banking w Polsce funkcjonuje poza oficjalnym systemem bankowym. Warto więc odpowiedzieć na pytanie, co to jest system bankowy? W Polsce składa się on z trzech elementów instytucjonalnych:
- banków
- nadzoru bankowego i instytucji stabilizujących
- instytucji wspomagających
Nadzór bankowy w Polsce sprawuje między innymi Bankowy Fundusz Gwarancyjny, Komisja Nadzoru Finansowego, czy Narodowy Bank Polski, który bierze udział w regulacjach stóp procentowych i kontroluje przepływ pieniądza w gospodarce. KNF czuwa nad funkcjonowaniem banków zgodnie z prawem, może nawet zawiesić ich działalność. Natomiast BFG stoi na straży pieniędzy konsumentów. Z funduszu pochodzą pieniądze na pokrycie zobowiązań niewypłacalnych banków.
Pozabankowe instytucje finansowe nie podlegają ściśle kontroli podmiotów, tworzących system bankowy w Polsce. Nie oznacza to jednak, że są od niego całkowicie niezależne. Firmy pożyczkowe bardzo często sprawdzają zdolność kredytową swoich klientów w BIK. Biuro Informacji Kredytowej jest instytucją wspomagającą w systemie. Raport BIK można ściągnąć bezpłatnie ze strony biura. W lipcu 2017 roku KNF stworzył również Rejestr Firm Pożyczkowych. Wpis do Rejestru jest obowiązkowy dla wszystkich pozabankowych podmiotów, których głównym celem działalności jest udzielanie pożyczek konsumenckich.
Czy firmy pożyczkowe tworzą shadow banking w Polsce?
Zaliczanie pozabankowych instytucji finansowych do sfery shadow banking jest nieco naciągane. Główną siłę napędową shadow banking w Polsce i na świecie stanowią bardziej wyrafinowane instytucje. Do bankowości cienia zaliczają się przede wszystkim:
- fundusze rynku pieniężnego
- fundusze hedgingowe
- strukturyzowane fundusze inwestycyjne (SIV)
Są to fundusze inwestycyjne, które nie podlegają ścisłym regulacjom prawnym, są bardziej elastyczne od tradycyjnych i zazwyczaj dają dostęp do szerszej gamy instrumentów. Niektóre z nich zwłaszcza fundusze SIV są często tworzone przez tradycyjne banki. Służą do transferowania części aktywów z bankowych bilansów. W ten sposób banki utrzymują wskaźniki wypłacalności na satysfakcjonującym poziomie.
Fundusze hedgingowe w Polsce funkcjonują zazwyczaj jako osobne spółki prawa handlowego. W ten sposób unikają one regulacji, którym podlegają tradycyjne fundusze inwestycyjne. Umożliwia to lokowanie kapitału w aktywa obarczone wysokim ryzykiem. Zazwyczaj przeznaczone są dla najbardziej majętnych inwestorów, dla których ewentualne straty nie będą tak dotkliwe, jak dla mniej zamożnych klientów.
Shadow banking jest na tyle pojemnym pojęciem, że w jego ramach mieszczą się również przeróżne parabanki i piramidy finansowe. Parabanków nie należy mylić z firmami pożyczkowymi. Mimo nazwy nie mają też wiele wspólnego z tradycyjną bankowością.
Bank a parabank i pozabankowe instytucje finansowe – różnice
Co to jest parabank i dlaczego nie można zaufać instytucji tego typu? Głównym źródłem finansowania parabanków i piramid finansowych są depozyty wpłacane przez klientów. W momencie braku napływu nowych osób, stabilność finansowa takich firm zostaje zagrożona. Nie są one objęte kontrolą Komisji Nadzoru Finansowego, brakuje też ścisłych norm prawnych, regulujących działalność parabanków.
Natomiast zarówno banki, jak i pozabankowe instytucje finansowe działają na mocy ustaw. Ramy działania banków ustalone zostały w ustawie Prawo bankowe. Firmy pożyczkowe z kolei funkcjonują zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim, ogranicza je też tzw. ustawa antylichwiarska. Zgodnie z jej ustaleniami firmy muszą np. ograniczyć całkowite koszty udzielanych pożyczek, w trakcie całego okresu kredytowania te nie mogą one przekroczyć 100% równowartości pożyczki. Planowana jest już nowelizacja ustawy, która ma jeszcze zmniejszyć ten limit. Obowiązujące normy prawne ograniczają też możliwość rollowania pożyczek, co często wpędzało klientów w spiralę zadłużenia.
Banki
- podstawa prawna – Prawo bankowe
- jedyne instytucje, które mogą udzielać kredytów
- pod nadzorem KNF
- posiadają zabezpieczenie depozytów w postaci Bankowego Funduszu Gwarancyjnego
- koszty kredytów ustalane na podstawie wysokości oprocentowania pożyczek na rynku międzybankowym – tzw. WIBOR
Pozabankowe instytucje finansowe
- podstawa prawna – ustawa antylichwiarska i ustawa o kredycie konsumenckim
- udzielają odpłatnych pożyczek, nazywanych inaczej kredytami konsumenckimi
- nie podlegają ściśle pod KNF, jednak od lipca 2017 roku muszą zgłaszać swoje wpisy do Rejestru Firm Pożyczkowych – jest on prowadzony przez Komisję Nadzoru Finansowego
- finansują pożyczki z własnego kapitału zakładowego, którego minimalna wartość to 200 tys. zł.
- maksymalne koszty pożyczki regulowane ustawą antylichwiarską – nie więcej niż 100% wartości pożyczki
Parabanki
- działają na podstawie kodeksu cywilnego
- nie podlegają pod KNF
- w całości finansowane z depozytów klientów, więc utrata płynności prowadzi do utraty pieniędzy klientów, którzy ponoszą główne ryzyko działalności parabanków
- brak limitów wysokości pożyczek
“Niezależnie od tego, czy wliczamy firmy pożyczkowe w sektor shadow banking, stanowią one bardzo ważny element nowoczesnych usług finansowych. Zarówno fintech, jak i shadow banking są częścią procesu wdrażania innowacji. Rynek w ten sposób adaptuje się do wymagań współczesnego konsumenta. Zamiast narzucać zbyt sztywne ramy kontroli, lepiej wypracować regulacje, które pozwolą współegzystować równoległym systemom finansowym.” – komentuje Tymon Zastrzeżyński, ekspert pozyczkaportal.pl
