Pożyczka od rodziny – czym się charakteryzuje?

Pożyczka w rodzinie, jak każda pożyczka od osoby prywatnej, jest przedmiotem ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (w skrócie podatek PCC). Mimo pewnej nieformalności również w niej obowiązuje kilka kluczowych zasad (nawet jeżeli ustalenia pozostają ustne). Powinna opiewać na określoną kwotę, okres spłaty oraz oprocentowanie (chociaż może być ono również zerowe, w przeciwieństwie do kredytów, pożyczki nie muszą wiązać się z zyskiem dla pożyczkodawcy). Większość czynności cywilnoprawnych (a taką jest zaciągnięcie pożyczki) łączy się z naliczeniem należnego podatku, jednak dla rodziny kodeks cywilny przewidział sytuację, w której możemy go uniknąć.

Rodzina w świetle prawa podatkowego

Warto uściślić także, o kim mowa, gdy posługujemy się terminem “rodzina” w tym kontekście. Członkowie naszej rodziny znajdują się w trzech grupach podatkowych. Każda z nich inaczej wpływa na nasz obowiązek podatkowy. Słowem: fiskus inaczej patrzy na pożyczkę otrzymaną od rodziców niż na tę od ciotki czy wuja.

Grupa I małżonkowie, wstępni (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie), zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), rodzeństwo, przybrane dzieci (pasierbowie) oraz przybrani rodzice (macocha, ojczym), synowa oraz zięć, teściowie
Grupa II zstępni rodzeństwa (siostrzeńcy, bratankowie), rodzeństwo rodziców (wujowie, ciotki), zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa, rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków (np. żona brata męża), małżonkowie innych zstępnych (np. żona wnuka, mąż wnuczki)
Grupa III dalsza rodzina (kuzyni, rodzina przybranych rodziców), osoby niespokrewnione (przyjaciele, znajomi)

Pożyczka od rodziny – jak uniknąć podatku?

Ustawa z 9 września 2020 r. ustala stawkę podatku od pożyczek (prawnie określany jako podatek od czynności cywilnoprawnych) na 0,5% podstawy, czyli kwoty pożyczki. Obowiązkiem uiszczenia podatku obarczony jest pożyczkobiorca. Co jednak z pożyczką w rodzinie? Jeżeli spełnimy określone wymogi – będziemy mogli uniknąć podatku.

Pierwszym z nich jest pożyczkodawca – musi on należeć do I grupy podatkowej, z wyłączeniem teściów, synowej i zięcia. Ta nowa, mniejsza, grupa często oznaczana jest symbolem “0”. Zaciągamy więc pożyczkę od rodziców lub dzieci – na jaką kwotę może opiewać by uniknąć opodatkowania? Limitem jest tu kwota 9637 zł. Jeżeli jej nie przekroczymy nie musimy nawet informować urzędu skarbowego o pożyczeniu pieniędzy. Powyżej tej kwoty konieczne jest zgłoszenie pożyczki do US.

Warto zaznaczyć, że kwota ta to suma wszystkich pożyczek zaciągniętych od danej osoby w ciągu ostatnich 5 lat. Nie jest więc możliwe uniknięcie opodatkowania np. pożyczki od rodziców poprzez rozbicie większej kwoty na swoiste “raty”.

Urzędowe formalności przy pożyczce rodzinnej

Po przekroczeniu kwoty 9637 zł konieczne będzie złożenie do urzędu formularza PCC-3 (czasami błędnie opisywanego jako druk PCC 3, bez dywizu). To na pożyczkobiorcy spoczywa ten obowiązek. Jeżeli zrobimy to w przeciągu 14 dni i udokumentujemy pożyczkę umową i potwierdzeniem przelewu unikniemy płacenia podatku.
Jeżeli pożyczka pochodzi od dalszej rodziny to mamy 14 dni na złożenie formularza PCC-3 i uiszczenie 0,5% podatku. Przekroczenie tego terminu lub w ogóle nie zgłoszenie pożyczki do US (także tej od najbliższej rodziny przekraczającej 9637 zł) skutkować będzie pobraniem przez urząd tzw. “stawki sankcyjnej”, której wysokość to nawet 20% pożyczonej kwoty.

Umowa pożyczki w rodzinie – czy jest konieczna?

Czy z tego wynika, że umowa pożyczki (nawet w rodzinie) jest obowiązkowa? Od kwot powyżej 1000 zł – tak. Nie musi być to bardzo skomplikowana umowa, wystarczą podstawowe dane obu stron (pożyczkodawca i pożyczkobiorca) oraz warunki udzielenia pożyczki (kwota, czas zwrotu, itp.). Zakładamy tu przecież dobrą wolę obu spokrewnionych stron. Warto przy nazwiskach stron dodać stopień pokrewieństwa. Jak pisaliśmy wcześniej inaczej wygląda zwolnienie z podatku przy pożyczce od rodziców, a inaczej gdy pożyczającym jest daleki krewny. Taki dokument jest też podstawą do odzyskania środków w przypadku problemów ze spłatą zobowiązania. Dobrą praktyką jest przekazanie środków w formie jasno nazwanego przelewu lub przekazu pocztowego. Znacznie łatwiej wtedy udokumentować przez urzędem skarbowym dokładne daty otrzymania środków. Zwłaszcza, że samą deklarację PCC-3 również można złożyć przez Internet. Jeżeli jednak mamy obawy przez konstruowaniem umowy samemu możemy zgłosić się do notariusza. Wtedy to on będzie zobowiązany zarówno poinformować urząd, jak i uiścić ewentualny podatek. Na pewno nie omieszka powiększyć o tę kwotę naszego rachunku.

Pożyczka w rodzinie – zagrożenia i potencjalne problemy

Jak widać pożyczka od rodziny może się wiązać z pewnymi formalnościami. Jednak dużo większym problemem mogą być ich pozaprawne aspekty. Sytuacje konfliktów rodzinnych wybuchających na podłożu finansowym nie są rzadkością, zwłaszcza gdy wszystko opiera się o ustne ustalenia. Kłopoty mogą pojawić się również wcześniej – nie każdą rodzinę stać na wspieranie (nawet pożyczką) swoich krewnych, a sama rozmowa na ten temat w wielu domach jest swoistym tabu. Młodzi ludzie często jako powód niechęci do pożyczki od rodziców wskazują również brak niezależności – rodzice chcą kontrolować co dzieje się z pieniędzmi, które im pożyczyli.

W takim wypadku alternatywą mogą być pożyczki udzielane przez instytucje finansowe. Rynek pożyczek pozabankowych już dawno przestał kojarzyć się negatywnie. Obecnie postrzegany jest jako dobre rozwiązanie, gdy potrzebujemy szybko stosunkowo niewielkiej kwoty, a nie mamy ochoty nikomu tłumaczyć się z jej przeznaczenia. Ilość formalności też porównywalna jest z pożyczką od rodziny, zwłaszcza jeżeli zdecydowalibyśmy się skorzystać z usług notariusza.