Fundusz inwestycyjny – co to jest?

Według raportu Fundacji Kronberga „Postawy Polaków wobec finansów” ponad połowa Polaków oszczędza pieniądze, część z nich odkłada kapitał na kontach oszczędnościowych. Jednak, tylko co jedenasty mieszkaniec kraju nad Wisłą inwestuje kapitał. Część inwestorów swoje pieniądze powierza funduszom inwestycyjnym.
Fundusz inwestycyjny jest formą zbiorowego inwestowania, polegającą na lokowaniu powierzonego kapitału w różne instrumenty rynku finansowego – np. papiery wartościowe (akcje), instrumenty rynku pieniężnego (bony skarbowe) i inne prawa majątkowe. Atutem funduszy jest fakt, że inwestor nie musi posiadać dużego kapitału.

Podstawą funkcjonowania funduszu inwestycyjnego jest ustawa o funduszach inwestycyjnych z 27 maja 2004 roku. Podmiotami uprawnionymi do lokowania kapitału w ramach funduszy inwestycyjnych są Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych. Ich właścicielami są: banki, firmy ubezpieczeniowe i zagraniczne podmioty, które specjalizują się tego rodzaju produktach finansowych.

Celem funduszy inwestycyjnych jest:

  • pomnażanie kapitału,
  • oszczędzanie na emeryturę,
  • optymalizacja podatkowa,

O bezpieczeństwo zainwestowanych pieniędzy dbają:

  • bank depozytariusz – podmiot, który przechowuje pieniądze i inne aktywa funduszy
  • agent transferowy – rejestruje wszystkie wpłaty i wypłaty do funduszu,
  • Komisja Nadzoru Finansowego – pełni funkcję kontrolną nad każdym podmiotem, który bierze udział w procesie inwestowania.

Rodzaje funduszy inwestycyjnych

Fundusz inwestycyjny w swoim statucie musi określić politykę inwestycyjną, tzn. wskazać w jakie instrumenty finansowe lokuje kapitał. Wybór sposobu inwestycji wpływa na potencjalny zysk i ryzyko. Co więcej, przed wyborem funduszu, inwestor powinien określić typ swojego uczestnictwa.

Istnieją dwa sposoby klasyfikacji funduszy inwestycyjnych:

  • ze względu na zawartość portfela,
  • formę uczestnictwa.

Podział funduszy ze względu na zawartość portfela (kryterium inwestycyjne)

Najważniejszym podziałem funduszy inwestycyjnych jest kryterium inwestycyjne. Czyli, sposób w jaki fundusz lokuje powierzony kapitał. Do najważniejszych funduszy inwestycyjnych zalicza się:

  1. Fundusze akcji – w tego typu funduszach cały, albo prawie cały portfel inwestycyjny (od 60 do 100 proc.) to akcje spółek giełdowych. Należy wiedzieć, że inwestowanie wyłącznie w akcje jest obciążone dużym ryzykiem. Lokując w ten sposób kapitał, należy zastosować długi horyzont inwestycyjny (czyli przewidywalny okres czasu, na jaki inwestor może zamrozić kapitał).
  2. Fundusze stabilnego wzrostu – portfelem tego rodzaju funduszy są bezpieczne instrumenty finansowe. Najczęściej – obligacje i Bony skarbowe. Podobnie jak fundusze zrównoważone są częścią funduszy mieszanych. Czyli na inwestycję składają się akcje i papiery dłużne. Jednakże w tym przypadku udział papierów wierzycielskich jest większy i wynosi 50/60 proc.
  3. Fundusze agresywnego wzrostu – są rodzajem funduszy akcyjnych. W ich ramach, środki są inwestowane w spółki, które charakteryzują się bardzo dużym wahaniom (są to najczęściej nowe spółki i tzw. spółki wzrostowe). Celem funduszy agresywnych jest duży przyrost kapitału, przy niewielkim dochodzie bieżącym. Warto odnotować, że podczas bessy akcje tracą znacznie na wartości. Natomiast podczas dobrej koniunktury giełdowej ich cena rośnie znacznie szybciej.
  4. Fundusze zrównoważone – są to fundusze inwestycyjne wchodzące w skład grupy tzw. funduszy mieszanych. Ich specyfika polega na tym, że kapitał jest lokowany częściowo w akcje spółek giełdowych i stosunkowo bezpieczne papiery dłużne (np. obligacje skarbu państwa i bony skarbowe). Co istotne, udział akcji w portfelu inwestycyjnym nie przekracza 70 proc. Dzięki temu fundusz zrównoważony jest mniej ryzykowny od funduszu akcyjnego.
  5. Fundusze rynku pieniężnego – najbezpieczniejszy rodzaj funduszy inwestycyjnych. W tym przypadku kapitał lokuje się w krótkoterminowe papiery wierzycielskie, których termin spłaty obowiązuje do roku (tzw. termin zapadalności). Co istotne tego rodzaju fundusze są popularne podczas kiepskiej koniunktury akcji. Charakterystyką funduszy rynku pieniężnego jest długi horyzont inwestycyjny i niskie stopy zwrotu.
  6. Fundusze papierów dłużnych – ich portfel składa się głównie z obligacji i bonów skarbowych. Zwrot inwestycji nie jest wysoki, jednak przewyższa zyski lokat bankowych. Kluczowym elementem jest ustalenie długiego horyzontu inwestycyjnego (co najmniej 3 letniego).
  7. Fundusze branżowe – w tego rodzajach funduszy, kapitał jest inwestowany w branże przemysłowe. Ten sposób inwestowania, jest obarczony sporym ryzykiem, bowiem sukces zależy od kondycji danego sektora. Jednym z rodzaju funduszu branżowego jest fundusz nieruchomości.
  8. Fundusze rynków zagranicznych – ich zaletą jest duża dywersyfikacja lokat. Co istotne istnieją dwa rodzaje funduszy zagranicznych. Pierwszy to fundusze międzynarodowe, które nie lokują kapitału w krajowe papiery wartościowe. Drugi – to fundusze globalne inwestujące zarówno w kraju jak i za granicą.

Podział funduszy ze względu na udział uczestnictwa

Fundusze inwestycyjne otwarte (FIO) są bardzo popularne. Powód – są kierowane do każdego inwestora, czyli:

  • osób fizycznych,
  • osób prawnych,
  • podmiotów, nie posiadających osobowości prawnej.

W momencie ulokowania kapitału inwestor otrzymuje w zamian tzw. tytuł uczestnictwa, który jest niezbywalny i nie może być przedmiotem obrotu giełdowego. Fundusze otwarte mogą emitować dowolną liczbę jednostek uczestnictwa. Przy czym, muszą zapewnić możliwość odkupienia aktywów na każde żądanie uczestnika. Co za tym idzie, inwestor może w każdej chwili wycofać ulokowany kapitał. W przeciwieństwie do funduszy zamkniętych, fundusze otwarte charakteryzują się dużą płynnością. Warto podkreślić, że fundusz otwarty jest zobowiązany do prowadzenia specjalnego rejestru uczestników.

Zgodnie z art. 93 ustawy o funduszach inwestycyjnych, inwestorzy w ramach funduszu otwartego mogą lokować kapitał w:

  • papiery wartościowe emitowane, poręczone lub gwarantowane przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski;
  • papiery wartościowe i instrumenty rynku pieniężnego będące przedmiotem oferty publicznej, jeżeli warunki emisji lub pierwszej oferty publicznej zakładają złożenie wniosku o dopuszczenie do obrotu;
  • depozyty w bankach krajowych lub instytucjach kredytowych, o terminie zapadalności nie dłuższym niż rok;
  • instrumenty rynku pieniężnego inne niż określone w pkt 1) i 2), jeżeli instrumenty te lub ich emitent podlegają regulacjom mającym na celu ochronę inwestorów i oszczędności;
  • papiery wartościowe i instrumenty rynku pieniężnego, inne niż określone w pkt 1), 2) i 4), z tym że łączna wartość tych lokat nie może przewyższyć 10 % wartości aktywów funduszu.

Fundusz Inwestycyjny zamknięty FIZ

Fundusze inwestycyjne zamknięte emitują ograniczoną, liczbę certyfikatów inwestycyjnych. W związku z powyższym, ilość uczestników jest stała i wzrost inwestorów następuje wyłącznie w drodze nowej emisji. Ważne – certyfikaty mogą być imienne i na okaziciela. Co istotne, aktywa można spieniężyć tylko w wyznaczonych terminach (np. raz na kwartał). Istnieje możliwość sprzedaży inwestycji na rynku wtórnym (pod warunkiem, jeśli są notowane na giełdzie). Przykładem takiego funduszu jest Fundusz Mezzanine.
Zgodnie z art. 145 ustawy, fundusze FIZ mogą lokować kapitał w:

  • papiery wartościowe,
  • wierzytelności, z wyjątkiem wierzytelności wobec osób fizycznych,
  • udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością,
  • waluty,
  • instrumenty pochodne, w tym niewystandaryzowane instrumenty pochodne,
  • prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od oznaczonych co do gatunku rzeczy, określonych rodzajów energii, mierników i limitów wielkości produkcji lub emisji zanieczyszczeń, dopuszczone do obrotu na giełdach towarowych,
  • instrumenty rynku pieniężnego – pod warunkiem że są zbywalne.

Przykłady Funduszy Inwestycyjnych

Na rynku jest wiele funduszy inwestycyjnych. Poniżej przedstawiamy przykładowe Towarzystwa Funduszy inwestycyjnych, które działają na polskim rynku finansowym.

Fundusze pieniężne i gotówkowe:

  • KBC Gamma,
  • UniKorona Pieniężny,
  • KBC Pieniężny,
  • Inwestor Płynna Lokata,
  • PZU Gotówkowy.

Fundusze akcji polskich:

  • Novo Akcji,
  • Credit Agricole Akcyjny,
  • Skarbiec Akcja,
  • Investor Akcji Spółek Dywidendowych,
  • NN Akcji.

Fundusze stabilnego wzrostu:

  • Novo Stabilnego Wzrostu,
  • Skarbiec III Filar,
  • Investor Zabezpieczenia Emerytalnego,
  • Pioneer Stabilnego Wzrostu,
  • AXA Stabilnego Wzrostu.

Fundusze małych i średnich spółek:

  • Skarbiec Małych i Średnich Spółek,
  • Ipomema m-Indeks kategoria A,
  • PKO Akcji Małych i Średnich Spółek,
  • Investor Top 25 Małych Spółek,
  • MetLife Akcji Średnich Spółek.

Fundusze Papierów dłużnych:

  • KBC Portfel Obligacyjny,
  • KBC Papierów Dłużnych,
  • Skarbiec Depozytowy DPW,
  • Investor Obligacji,
  • PKO Obligacji Długoterminowych.

Fundusze Zrównoważone:

  • Investor Zrównoważony,
  • Credit Agricole Dynamiczny Polski,
  • Pioneer Zrównoważony,
  • PZU Zrównoważony,
  • PKO Zrównoważony.

Jak wybrać fundusz inwestycyjny –zasady inwestowania w fundusze

Inwestor, który ma w planach lokowanie kapitału w fundusze, w pierwszej kolejności powinien ustalić, na jak długo chce zamrozić pieniądze. W przypadku szybkiego zwrotu (od kilku miesięcy do trzech lat) warto wybrać tzw. fundusze stabilnego wzrostu – np. obligacje. Natomiast w przypadku długoterminowego inwestowania, ciekawym rozwiązaniem mogą być bardziej ryzykowne produkty – np. fundusze akcyjne.

Istotnym elementem jest także monitorowanie rynku i porównywanie wyników funduszu na tle konkurencji. Nie bez znaczenia jest także odporność na ryzyko i potencjalne straty. Dlatego też, przed zainwestowaniem pieniędzy, warto sprawdzić czy fundusz notował spektakularne spadki i czym były spowodowane.

Bardzo ważna jest również dywersyfikacja portfela. Rozbicie inwestycji daje możliwość amortyzacji ryzyka, w momencie gdy jedna z nich przynosi straty. Co więcej, nie warto zawsze iść za głosem doradców finansowych. Interes sprzedawców funduszy może się różnić od oczekiwań inwestora.

Czy inwestowanie jest bezpieczne? Afera GetBack

Inwestując pieniądze w fundusze inwestycyjne należy wziąć pod uwagę ryzyko niepowodzenia inwestycji. Jednak samo oszacowanie ryzyka i określenie swoich preferencji inwestycyjnych może nie wystarczyć, jeśli fundusz nie jest do końca uczciwy.

W połowie kwietnia 2018 roku gruchnęła informacja, że jedno z przedsiębiorstw sprzedających obligacje, może być niewypłacalne. Według KNF, firma GetBack posiada, aż 2,6 mld zł długu w postaci obligacji. Większość z nich jest portfelu inwestorów detalicznych, którzy zostali skuszeni wysokim oprocentowaniem. Istnieje spore ryzyko, że Getback nie jest w stanie wykupić swojego zadłużenia. Co za tym idzie, osoby które obligacje wykupiły nie otrzymają pieniędzy. W dniu 23 kwietnia 2018 roku pojawiła się wiadomość, że spółka nie wypłaciła odsetek w wysokości 230 tys. zł.

Zakładając, niewypłacalność GetBack, może okazać się, że skala strat inwestorów będzie większa, niż w przypadku afery Amber Gold. Tam straty sięgnęły ponad 800 mln zł. Tu mogą być ponad trzykrotnie wyższe.

Lokowanie kapitału w nieruchomości – popularną formy inwestowania

Z analiz Izby Zarządzającej Funduszami i Aktywami wynika, że ponad połowa inwestujących Polaków lokuje kapitał w nieruchomości. Powodami są niskie oprocentowanie lokat bankowych i niewysokie koszty kredytów hipotecznych.

Część inwestorów kupuje nieruchomość w kredycie, po czym stawia na wynajem lub sprzedaż z zyskiem. Szacuje się, że stop zwrotu z tego typu inwestycji wynosi około 6 proc. Co ciekawe, największe zapotrzebowanie na wynajmowane mieszkania są we Wrocławiu.